رشد شهرها در کشورهای درحال توسعه روندی طبیعی و بهنجار نداشته است، به همین دلیل نیز گذشته از آنکه به تهی شدن روستاها و ضربه بر پیکر تولید کشاورزی منجر شده و بر خیل جمعیت مصرف کننده افزوده است هویت و ساختار شهری کشورهای درحال توسعه را نیز مختل کرده است.
اختلال ساختار شهری در کشورهای درحال توسعه ازجمله ایران به گسترش فیزیکی شهرها و تراکم فوق العاده جمعیت انجامیده است که نتیجه آن به هم خوردن تعادل بین امکانات موجود با نیازهای جمعیت و اختلال در برنامه ریزی های شهریست .
بعد اجتماعی این اختلال به شکل تغییر سریع ترکیب جمعیت شهری و به هم خوردن نسبت جمعیت بومی و غیربومی و نیز ایجاد مراکز حاشیه ای خود را نشان می دهد.
تغییر ترکیب جمعیت شهری و قرارگرفتن خرده فرهنگ های متفاوت و متعارض در کنار هم روابط همسایگی و محله ای را به کلی دگرگون و هویت اجتماعی شهر را دستخوش تغییرات اساسی کرده است.
فضای متراکم از انبوه جمعیت ناآشنا و غریبه محیطی مساعد برای تخطی از قواعد و هنجارهای زندگی شهری فراهم کرده و زمینه انواع بزهکاری ها و جرم و جنایت را به وجود آورده است.
رشد آمار سرقت، قتل، اعمال منافی عفت و اخلاق و نیز اختلاس و ارتشاء در شهرهای بزرگ در مقایسه با سایر مناطق گواهی بر این مدعاست.
در مجموع می توان گفت تضعیف و تخریب هویت اجتماعی، نظم و امنیت اجتماعی را مختل و گذشته از آنکه احساس امنیت را از شهروندان به جهت ذهنی سلب کرده، محیط عینی زندگی آنها را نیز به شدت ناامن می کند.
در چنین شرایطی پلیس نیز که به جهت رسمی در ساختارهای مدرن شهری مسوول انتظام بخشی و امنیت شهری است، کارایی لازم را ندارد، چراکه ناامنی به صورت نوعی خرده فرهنگ در اقصی نقاط شهر ریشه دوانده و دستگاه های انتظامی و پلیس فاقد نیرو و امکانات لازم برای پوشش کل جامعه است، از سوی دیگر صورت پنهان و فرهنگی ناامنی امکان هر نوع برخورد و مواجهه را از پلیس سلب می کند زیرا بزهکاران از سوی شهروندان ناآگاه و کسانی که قانون را درجهت منافع خود نمی دانند به راحتی حمایت می شوند.
در نظام شهری سنتی ایران و در شرایط فقدان پلیس، راه حل مردم برای فائق آمدن بر مشکل ناامنی گماشتن سرایدار و شبگرد برای اماکن مسکونی و تجاری خود بوده است.این نظام امنیتی که ریشه در ساختار محله ای زندگی در شهرهای ایران داشته، کارکردهای مثبتی دارد که هنوز از لابه لای خاطرات گذشتگان شنیدنی و خواندنی است.
نیروی انتظامی به ابتکار فرمانده وقت خود دکتر قالیباف (که اکنون مسوولیت مدیریت شهر تهران را برعهده دارد) تصمیم می گیرد در شرایطی که ساختار محله ای در تهران به هم خورده و از طرفی مشکلات امنیتی زیادی دامنگیر این شهر شده است، با هدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی، نظام امنیت محله ای را به شکلی مدرن بازسازی و احیاء کند. این طرح که عنوان «نگهبان محله» را به خود گرفته، ۵ سال است در تهران اجرا می شود و موفق شده است مشارکت شهروندان را در حد تامین شهری به نحو قابل قبولی جلب کند. امید می رود با ارزیابی دقیق نقاط قوت و ضعف و برطرف شدن کمی ها و کاستی ها، این طرح به الگو و مدلی اجتماعی برای تامین امنیت شهری با مشارکت شهروندان تبدیل شود.
مسعود تویسرکانی – روزنامه همشهری
